April 12, 2009

Υπάρχει Ηθική χωρίς την έννοια του Θεού ?

Αν δεν υπάρχει θεός, γιατί να είμαστε ηθικοί ?

Μήπως όσοι θέτουν αυτό το διαχρονικό ερώτημα υπόρρητα εννοούν οτι προσπαθούν να είναι καλοί για να κερδίσουν επιδοκιμασία και ανταμοιβή απο κάποιο θεϊκό όν, αποφεύγοντας ταυτόχρονα την δυσαρέσκειά του και ενδεχόμενη τιμωρία ?

Αν κανείς δεχθεί οτι με την απουσία ενός υπερκόσμιου όντος θα διαπράτει ληστείες, βιασμούς και φόνους, σαφώς αποκαλύπτεται ως ανήθικο άτομο. Απο την άλλη πλευρά αν κάποιος δεχθεί οτι είναι ηθικός χωρίς την ανάγκη Θεϊκής επιτήρησης, τότε υποσκάπτει έντονα τον ισχυρισμό οτι ένας θεός είναι απαραίτητος για να είμαστε καλοί.

Επομένως η αβίαστη αίσθησή μας είναι οτι υπάρχει ηθική ανεξάρτητα απο την ύπαρξη κάποιου θεού. Στην πραγματικότητα είμαστε περισσότερο ηθικοί όταν ενεργούμε με την γνώση οτι ΔΕΝ υπάρχει θεός, επειδή αυτό γίνεται χωρίς θεϊκή αστυνόμευση και προσωπικό συμφέρον.

Το ερώτημα αυτό είχε αντιμετωπιστεί απο τον Ευθύφρονα και τον Σωκράτη, στον γνωστό διάλογο του Πλάτωνα, με το περίφημο δίλημμα : "Μήπως αυτό που είναι ηθικό (τὸ ὅσιον) προστάζεται απο τον θεό επειδή είναι ηθικό, ή είναι ηθικό επειδή προστάζεται απο τον θεό?"

Το πρώτο σκέλος του διλήμματος υποδηλώνει την ανεξαρτησία της ηθικής απο τον θεό, αλλά και οτι ο θεός υπόκειται στους ηθικούς κανόνες όπως και τα πλάσματά του. Είναι κάτι σαν περαστικός όσο αφορά την ηθική γνώση.

Το δεύτερο σκέλος του διλήμματος υπονοεί οτι το καλό είναι αυθαίρετο, επειδή βασίζεται στην ιδιοτροπία κάποιου υπερκόσμιου όντος (πχ βλέπε θυσία Αβραάμ).

Η προσφυγή σε οποιαδήποτε υπερκόσμια αυθεντία νομίζω οτι υπόκειται σε ελαττωματική λογική και είναι ένδειξη υπανάπτυκτης ηθικής σκέψης. Ο ηθικά ώριμος άνθρωπος δεν οφείλει να αναμένει από κάποια επουράνια ή επίγεια αυθεντία (ή από κάποια ηθική εγκυκλοπαίδεια) να του υποδεικνύει τι πρέπει να κάνει κάθε φορά που αντιμετωπίζει ζητήματα ηθικής επιλογής στη ζωή του. Επομένως, οποιαδήποτε και αν είναι η ψυχολογική αξία κάποιας θρησκευτικής μύησης, είναι ξεκάθαρο ότι δεν μπορεί με κανένα τρόπο να υποκαταστήσει την ηθική συγκρότηση του ατόμου. Και ενώ είναι δυνατόν να μην υπάρχει σύγκρουση μεταξύ θρησκείας και ηθικής (όταν πχ τα άκαμπτα θρησκευτικά δόγματα ερμηνεύονται μεταφορικά και επιλεκτικά), πολύ συχνά η θρησκευτική κατήχηση υπονομεύει τις ηθικές επιλογές, όταν παρουσιάζει ηθικούς κανόνες ως Θεϊκές εντολές που "πρέπει" αναμφισβήτητα να εκτελούνται. Κλασσικό παράδειγμα ο Αβραάμ που προθυμοποιήθηκε να θυσιάσει το γιο του υπακούοντας σε "εντολή Θεού". Δυστυχώς, αυτό το αφελές παραμυθάκι διδάσκεται ως ηθικό πρότυπο στα σχολεία μας, ενσπείροντας αναίτια το φόβο σε μικρά παιδάκια για κάποιο "υπερκόσμιο όν", που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα απασχολημένο με την ένταση που το λατρεύουν και το υπακούουν οι ... δούλοι του.

Στο παρακάτω video τα επιχειρήματα του Christopher Hitchens είναι συντριπτικά και ταυτόχρονα διασκεδαστικά:




Στο δεύτερο video που ακολουθεί, ο καθηγητής Φιλοσoφίας Colin McGinn και ο καθηγητής Βιολογίας Richard Dawkins αναλύουν το θέμα "Ηθική χωρίς θεό" απο διαφορετική σκοπιά, αλλά όμως με ενδιαφέροντα επιχειρήματα:




Στο τρίτο και τελευταίο video o Richard Dawkins αναφέρεται σε ορισμένα απο τα πολλά παραδείγματα της βιβλικής ηθικής.


8 comments:

petsas said...

Καλημέρα σε όποιον πιστό προσέλθει. Θέλω να σταθώ λίγο στο θέμα "Θεός". Δεν με απασχολεί το θέμα θρησκεία - δεν έχω άποψη επί των θρησκειών αν και μέχρι τουλάχιστον το κοντινό μας παρελθόν έχουν παίξει "ανακουφιστικό" ρόλο (ίσως λόγω άγνοιας ίσως λόγω placebo διαλέγεις και παίρνεις). Αν απλά κοιτάξεις τριγύρω "υπάρχουν"... ο κόσμος. Πέτρες, άτομα, χώμα... γενικώς υπάρχουν. Υπάρχουμε και μεις. Από τι αποτελούνται και από τι είναι φτιαγμένα? Η δική μου απάντηση είναι "από κάτι". Αυτό το "κάτι" υπάρχει, είναι αντιληπτό. Ονόμασε το όπως θέλεις, φύση, ύπαρξη ακόμα και θεός (δικαιολογείται από την σχεδόν δικαιολογημένη διαχρονικότητα του έστω έμεσα - αλλά όχι πλήρως - από την θεωρία του πληθωρισμού. Ναι άλμπατρε υπάρχει πληθωρισμός όπως σίγουρα υπάρχει και... βούρδουλας).
Κάποιος φυσικός σχετικά μου έθεσε το εξής ερώτημα: αφού υπάρχει κάτι και δεν υπάρχει "τίποτα" τότε τι είναι το τίποτα? Ακόμα και αυτό το "κενό" στην ουσία "βράζει". Ακόμα και το "μηδενικό σημείο" έχει ενέργεια.
Εγώ προσωπικά πιστεύω σε "κάτι". Πες με αφελή, αποκάλεσέ με όπως θες, έχω όμως μία δικαιολογία.
Επίσης όταν με ρωτάνε τις περισσότερες φορές "τι κάνεις" απαντώ "προσπαθώ" ή "το παλεύω". Αυτά... ελπίζω να μην σας κούρασα.

petsas said...

Πάντως οι περισσότεροι που δηλώνουν άθεοι έχουν κατά βάση το χρήμα σαν θεό. Μην το ξεχνάμε. Ο θεός της εποχής μας είναι το χρήμα (όχι για όλους)... σημεία των καιρών.

petsas said...

Μία αφιέρωση όχι πολύ βαριά...
http://www.youtube.com/watch?v=Q1DExUH7bj8

negentropist said...

Ένα σχετικό ξεκαρδιστικό video (με υπότιτλους) με τον Rowan Atkinson στη ... κόλαση lol !

http://www.youtube.com/watch?v=9UbqZ_oN5do

petsas said...

Καλημέρα. Κάτι για να ξυπνήσουμε...
http://www.youtube.com/watch?v=74_IOOI6vgI
με λίγο.... ελληνικό στοιχείο

Anonymous said...

...καλησπ'ερα
πότε θα μας δώσεις τις ωραίες αναλύσεις της
"πεταλούδας"

negentropist said...

Αγαπητέ φίλε "διπολικέ" καλησπέρα...

Ο χρόνος είναι ο πιο πολύτιμος πόρος για όλους μας. Δυστυχώς, μερικές φορές είναι και η απόλυτη φυλακή μας όταν δεν είναι διαθέσιμος.

Μακάρι όλοι να μπορούμε να ανταλλάσσουμε επιχειρήματα με συνανθρώπους μας σε όσο πιο πολλά και αμφίδρομα κανάλια επικοινωνίας γίνεται. Ο διαθέσιμος χρόνος μας είναι η καθοριστική οριακή συνθήκη με την οποία θα είμαστε συνεχώς αντιμέτωποι...

Albatrus said...

καλημέρα και καλή Μεγαλοβδομάδα!


-εγώ πιστέυω οτι ο θεός είναι μέσα σε κάθε ζωντανή ύπαρξη, στα φυτά, στα ζώα,εν γένει σε κάθε υλική και άλλη μορφή ύπαρξης.

-ΌΛΟΙ εμείς [η φύσις]δεν ήμαστε τίποτα άλλο,πάρα ένα απλό κύταρο της ύπαρξής του, που όταν πεθαίνουμε ένα άλλο κύταρο παίρνει τη θέση του γι αυτό και η φύση αυτού του θεού είναι και αέναη και ορατή καί αόρατη.